Ze wspomnień Zygmunta Glogera (rok 1901):
…Wszystko oczekiwało w Wielką sobotę na przybycie proboszcza, który w dniu tym objeżdżał dwory, wioski i zaścianki, poświęcając swym parafianom dary boże. Na dom nasz przypadała kolej w godzinie południowej. Gdy nadeszła wieść o przybyciu kapłana, powstał we wsi ruch niezwykły. Biegano z tą wiadomością od chaty do chaty. Spod każdej strzechy wychylała się kobieta niosąc śpiesznie do dworu słomianą, o płaskim dnie, owalną kobiałkę z ciężarem, w biały, czysty, szeroki z frędzlami ręcznik domowej roboty zawiniętym. Następowała chwila tradycyjna, charakterystyczna. Przed starym gankiem na czterech słupach wspartym, wieśniaczki ustawiały na ziemi swoje kobiałki w duże półkola i odkrywały z białych zasłon to, co do poświęcenia przyniosły. Były to wszystkie prawie analogiczne, ze święconego we dworze przedmioty. Jeno uboższe, skromniejsze i brakowało tylko mazurków. W każdej kobiałce kraśniało kilka pięknie rysowanych pisanek, rozpierał się owalny pieróg, taki sam jak dworskie, do boku jego tulił się świeży ser śnieżnej białości, opasany wiankiem kiełbasy, kawał wędzonki i sól do poświęcenia nieodzowna. U możniejszych pyszniła się babka żółta od krokoszu, pękata, bo zwykle upieczona w starym garnku, który przy wyjęciu ciasta musiano rozbijać i wyglądało ciekawie spod ręcznika blade prosię z jajkiem lub chrzanem w zębach. Wszystko przybrane było zielonym barwinkiem i gruszewnikiem leśnym i roztaczało woń przyjemną dla tych, którzy przez cały prawie post wstrzymywali się od nabiału, okrasy wszelkiej i mięsa.
Gdy dano znać, ze już nikogo z wioski i czeladzi z kobiałką nie brakuje, postawiono w środku półkola, przed gankiem, ceber z wodą studzienną. Wychodziliśmy wszyscy na ganek z kapłanem, ubranym w białą komżę, który przeczytawszy z książki modlitwę, sypał szczyptę soli do cebra wody i podanym mu domowym kropidłem skrapiał kobiałki, a potem lud obecny i nas wszystkich, czyniąc znak krzyża na sobie. Taka sama ceremonia odbywała się potem w małym narożnym pokoiku. Teraz cały lud w przyniesione z sobą flaszki czerpał skwapliwie z cebra wodę święconą, którą w każdym domu chowano do poświęcenia nowych mieszkań, budynków, dobytku i do chrztu niemowląt w nagłej potrzebie. Księdzu odjeżdżającemu wstawiono do bryczki koszyk z babką lub plackiem. Resztę niewyczerpanej wody z cebra wlewano do studni…
Zygmunt Gloger (1845-1910) – polski historyk, archeolog, etnograf, folklorysta, krajoznawca, twórca „Encyklopedii staropolskiej ilustrowanej”.
Wielkanoc
Moderators: Anonymous, jan, Moderatorzy
-
Fordor
O Wielkanocy, cd...
W nocy starsi jechali na rezurekcję, a dzieci pozostawały w domu. Z kościoła całe obywatelstwo wstępowało do proboszcza, powinszować pasterzowi świąt Zmartwychwstania Pańskiego i podzielić się jajkiem święconym, a kolator zapraszał go do siebie na święcone w dniu pierwszym. Lud powracał ze świątyni rano do domów swoich, zacinając konia batem z powodu gorączkowego pośpiechu zakosztowania „święconki”.
Nie mogę zapomnieć miłego wrażenia, którego zawsze doznawałem, gdy rano w pierwsze święto liczna gromada młodszych gospodarzy i parobków w ubiorach świątecznych przybywała rodzicom moim świąt powinszować i w domu naszym śpiewała potężnym chórem, wesołą, piękną pieśń Alleluja, po czym częstowano święconym winszujących. Za sadem, wśród wioski, młodzież z siedmiu wielkich drągów, które ze dworu na ten cel dawano, budowała huśtawkę. Niekiedy urządzano huśtawki między drzewami, a bywały i tak pierwotne, że ławkę nie na sznurach lecz wiciach brzozowych zawieszano. Czasem urządzano „kobylicę” t.j. najprostszej budowy karuzel, złożony z dwóch krzyżujących się barier, osadzonych do kołowania na niewysokim pionowym słupie. Wszystko to zachowywano w każdej wiosce do Zielonych Świątek, podczas których, dla przyjaźniejszej pory roku, lud zabawiał się nieraz jeszcze weselej, niż na Wielkanoc. Przez pierwszy i drugi dzień Wielkiejnocy ogień w domach wieśniaków był wszędzie zgaszony, bo nie gotowano tam żadnej strawy posilając się tylko święconym rano, w południe i wieczorem, oraz krupnikiem z miodu i wódki. Tak samo było w naszym domu, tylko z tą różnicą, że zamiast krupniku podawano rano kawę a przy święconym w południe na filiżanki gorący barszcz, rosół i winną polewkę.
Wielkanoc bywała zawsze domową uroczystością wielkiej doniosłości. Zgromadzała bowiem prawie każdą rozpierzchniętą po świecie rodzinę pod dach domowy, dla ogrzania przy rodzinnym ognisku. Jak owe rozłożyste konary drzewa tylko przy pniu swoim stanowią krzepką spójnię, z której w dal odrosły, tak i krewni przy macierzystym ognisku łączą się w bratni węzeł, powinowaci poznają się i zbliżają wzajemnie, sieroty przybywają otrzeć swoje łzy i zapomnieć o niedoli pod strzechą krewnych. To też w pierwszym dniu święta każda rodzina pozostawała sama ze sobą, drugi zaś i trzeci (tak po dworach jak u ludu) przeznaczony był na wzajemne odwiedziny sąsiedzkie, a zabierano z sobą i dzieciarnię.
Zygmunt Gloger
W nocy starsi jechali na rezurekcję, a dzieci pozostawały w domu. Z kościoła całe obywatelstwo wstępowało do proboszcza, powinszować pasterzowi świąt Zmartwychwstania Pańskiego i podzielić się jajkiem święconym, a kolator zapraszał go do siebie na święcone w dniu pierwszym. Lud powracał ze świątyni rano do domów swoich, zacinając konia batem z powodu gorączkowego pośpiechu zakosztowania „święconki”.
Nie mogę zapomnieć miłego wrażenia, którego zawsze doznawałem, gdy rano w pierwsze święto liczna gromada młodszych gospodarzy i parobków w ubiorach świątecznych przybywała rodzicom moim świąt powinszować i w domu naszym śpiewała potężnym chórem, wesołą, piękną pieśń Alleluja, po czym częstowano święconym winszujących. Za sadem, wśród wioski, młodzież z siedmiu wielkich drągów, które ze dworu na ten cel dawano, budowała huśtawkę. Niekiedy urządzano huśtawki między drzewami, a bywały i tak pierwotne, że ławkę nie na sznurach lecz wiciach brzozowych zawieszano. Czasem urządzano „kobylicę” t.j. najprostszej budowy karuzel, złożony z dwóch krzyżujących się barier, osadzonych do kołowania na niewysokim pionowym słupie. Wszystko to zachowywano w każdej wiosce do Zielonych Świątek, podczas których, dla przyjaźniejszej pory roku, lud zabawiał się nieraz jeszcze weselej, niż na Wielkanoc. Przez pierwszy i drugi dzień Wielkiejnocy ogień w domach wieśniaków był wszędzie zgaszony, bo nie gotowano tam żadnej strawy posilając się tylko święconym rano, w południe i wieczorem, oraz krupnikiem z miodu i wódki. Tak samo było w naszym domu, tylko z tą różnicą, że zamiast krupniku podawano rano kawę a przy święconym w południe na filiżanki gorący barszcz, rosół i winną polewkę.
Wielkanoc bywała zawsze domową uroczystością wielkiej doniosłości. Zgromadzała bowiem prawie każdą rozpierzchniętą po świecie rodzinę pod dach domowy, dla ogrzania przy rodzinnym ognisku. Jak owe rozłożyste konary drzewa tylko przy pniu swoim stanowią krzepką spójnię, z której w dal odrosły, tak i krewni przy macierzystym ognisku łączą się w bratni węzeł, powinowaci poznają się i zbliżają wzajemnie, sieroty przybywają otrzeć swoje łzy i zapomnieć o niedoli pod strzechą krewnych. To też w pierwszym dniu święta każda rodzina pozostawała sama ze sobą, drugi zaś i trzeci (tak po dworach jak u ludu) przeznaczony był na wzajemne odwiedziny sąsiedzkie, a zabierano z sobą i dzieciarnię.
Zygmunt Gloger
-
Fordor
O Wielkanocy, cd...
W dniu drugim śmigus czyli dyngus rozweselał młodzież, zarówno po dworach, jak zaściankach i chatach wiejskich, z tą tylko różnicą, że gdy w pierwszych opryskiwano znienacka lub za kołnierz pachnącymi wódkami, to u ludu zwykłą miarą był garnczek, lub wiadro wody, a często pod kubłem przy studni, doszczętna kąpiel przytrzymanej przez parobczaków dziewki, lub odwrotnie.
Zacna staruszka, nasza krewna, którą młodość przepędziła w domu dziadków swoich w Wielńskiem, opowiadała nam zawsze podczas świąt wielkanocnych, że u jej dziadostwa wypiekano baby olbrzymiej wysokości i rozmiarów, bo na każdą szedł garniec mąki. Pirogi czyli placki wypiekano także ogromne koliste, (od tego kształtu kołaczami niegdyś nazywane), mające blisko łokieć średnicy i „piędź wysokości”. Mazurki były za to cienkie, ale szerokie i długie. W pierwszych dziesiątkach lat XIX w. słynął w Wilnie piekarz Malinowski, który na stoły wileńskie dostarczał baby łokciowej wysokości, ozdobne na wierzchu cukrami przystrojone. Lud w Wileńskiem wyprawiał także uczty na mogiłkach zakończając święta z duchami zmarłych, z którymi już w domu podzielić się jajkiem święconym nie mógł.
W niektórych okolicach Mazowsza widziałem małych chłopców, którzy chodzili od domu do domu „po włóczebnym” i zbierali sobie święcone na ucztę dziecinną, winszując wszędzie:
Ja mały żaczek,
Jako robaczek,
W szkole nie bywałem,
Różdżki nie widziałem,
Różdżki zielonej,
Z drzewa łamionej.
Nie wiele umiem
Ino państwu powiem:
Na Wielkanoc rano
Z grobu zmartwychwstano.
Rączkę podnoszę
Włóczebnego proszę.
Dziewczęta znowu chodząc po włóczebnem, tak winszowały Wielkiejnocy:
Do tego domu wstępujemy,
Zdrowia, szczęścia winszujemy,
Wszystkiego dobrego
Od Boga Miłego – Alleluja!
Pan gospodarz w rogu stoła,
Suknia na nim w złote koła,
Gosposia kluczami brząka,
Podarunków dla nas szuka – Alleluja!
Szukaj jejmość, maszli szukać,
Bo nam dłużej tutaj czekać,
Bo my wózkiem nie jedziemy,
Co nam data, to weźmiemy – Alleluja.
Zygmunt Gloger
W dniu drugim śmigus czyli dyngus rozweselał młodzież, zarówno po dworach, jak zaściankach i chatach wiejskich, z tą tylko różnicą, że gdy w pierwszych opryskiwano znienacka lub za kołnierz pachnącymi wódkami, to u ludu zwykłą miarą był garnczek, lub wiadro wody, a często pod kubłem przy studni, doszczętna kąpiel przytrzymanej przez parobczaków dziewki, lub odwrotnie.
Zacna staruszka, nasza krewna, którą młodość przepędziła w domu dziadków swoich w Wielńskiem, opowiadała nam zawsze podczas świąt wielkanocnych, że u jej dziadostwa wypiekano baby olbrzymiej wysokości i rozmiarów, bo na każdą szedł garniec mąki. Pirogi czyli placki wypiekano także ogromne koliste, (od tego kształtu kołaczami niegdyś nazywane), mające blisko łokieć średnicy i „piędź wysokości”. Mazurki były za to cienkie, ale szerokie i długie. W pierwszych dziesiątkach lat XIX w. słynął w Wilnie piekarz Malinowski, który na stoły wileńskie dostarczał baby łokciowej wysokości, ozdobne na wierzchu cukrami przystrojone. Lud w Wileńskiem wyprawiał także uczty na mogiłkach zakończając święta z duchami zmarłych, z którymi już w domu podzielić się jajkiem święconym nie mógł.
W niektórych okolicach Mazowsza widziałem małych chłopców, którzy chodzili od domu do domu „po włóczebnym” i zbierali sobie święcone na ucztę dziecinną, winszując wszędzie:
Ja mały żaczek,
Jako robaczek,
W szkole nie bywałem,
Różdżki nie widziałem,
Różdżki zielonej,
Z drzewa łamionej.
Nie wiele umiem
Ino państwu powiem:
Na Wielkanoc rano
Z grobu zmartwychwstano.
Rączkę podnoszę
Włóczebnego proszę.
Dziewczęta znowu chodząc po włóczebnem, tak winszowały Wielkiejnocy:
Do tego domu wstępujemy,
Zdrowia, szczęścia winszujemy,
Wszystkiego dobrego
Od Boga Miłego – Alleluja!
Pan gospodarz w rogu stoła,
Suknia na nim w złote koła,
Gosposia kluczami brząka,
Podarunków dla nas szuka – Alleluja!
Szukaj jejmość, maszli szukać,
Bo nam dłużej tutaj czekać,
Bo my wózkiem nie jedziemy,
Co nam data, to weźmiemy – Alleluja.
Zygmunt Gloger
-
Fordor
Kraszanki, rysowanki, pisanki…
„Nazwy jaj wielkanocnych zależą od sposobu, w jaki zostały pomalowane. Ufarbowane na jeden kolor, czy to przez gotowanie, czy przez moczenie w pewnym barwniku, noszą nazwę malowanek, kraszanek lub byczków. Jeżeli na tym jednostajnym tle wyskrobany jest (za pomocą ostrego narzędzia) deseń, to jajko nazywamy skrobanką lub rysowanką. Wreszcie, jeżeli jajko zdobi różnokolorowy deseń, przez pokryciem woskiem pewnych jego części, a następnie gotowanie w barwnikach, to nazywają je pisanką, a sposób malowania – pisaniem. Jest jeszcze jeden sposób przyozdabiania jaj rzadziej używany, przez nalepienie w deseń „duszy” z bzu lub sitowia i wyklejenie kolorowymi papierkami, złotkiem i gałgankami.
Barwniki otrzymuje lud zwykle z roślin. Na kolor żółty gotują jaja w łupinach cebuli, w odwarze z kory dzikiej jabłoni lub w pączkach kwiatu knieci błotnej; na brunatny w brezylii lub moczą w wodzie stojącej w wydrążeniu pnia dębowego; na fioletowy – w listkach kwiatu ciemnej malwy; na zielony – w kotkach osiki z ałunem, w listkach jemioły lub żyta młodego; na pomarańczowy – w krokusie [szafranie]; na czarny – w korze olchy i młodych liści klonu czarnego; na czerwony – w odwarze z robaczków „czerwcem” zwanych.”
Szczęsny Jastrzębski
Tradycja farbowania jaj jest długa, sięgająca starożytności. Wspominał o tym już Pliniusz, Owidiusz i Juwenalis z Akwinum. Specjalnie traktaty o zdobieniu jajek wielkanocnych powstały w XVII w. Jest też podanie greckie z X wieku przypisujące wprowadzenie tego zwyczaju przez św. Magdalenę.
„Nazwy jaj wielkanocnych zależą od sposobu, w jaki zostały pomalowane. Ufarbowane na jeden kolor, czy to przez gotowanie, czy przez moczenie w pewnym barwniku, noszą nazwę malowanek, kraszanek lub byczków. Jeżeli na tym jednostajnym tle wyskrobany jest (za pomocą ostrego narzędzia) deseń, to jajko nazywamy skrobanką lub rysowanką. Wreszcie, jeżeli jajko zdobi różnokolorowy deseń, przez pokryciem woskiem pewnych jego części, a następnie gotowanie w barwnikach, to nazywają je pisanką, a sposób malowania – pisaniem. Jest jeszcze jeden sposób przyozdabiania jaj rzadziej używany, przez nalepienie w deseń „duszy” z bzu lub sitowia i wyklejenie kolorowymi papierkami, złotkiem i gałgankami.
Barwniki otrzymuje lud zwykle z roślin. Na kolor żółty gotują jaja w łupinach cebuli, w odwarze z kory dzikiej jabłoni lub w pączkach kwiatu knieci błotnej; na brunatny w brezylii lub moczą w wodzie stojącej w wydrążeniu pnia dębowego; na fioletowy – w listkach kwiatu ciemnej malwy; na zielony – w kotkach osiki z ałunem, w listkach jemioły lub żyta młodego; na pomarańczowy – w krokusie [szafranie]; na czarny – w korze olchy i młodych liści klonu czarnego; na czerwony – w odwarze z robaczków „czerwcem” zwanych.”
Szczęsny Jastrzębski
Tradycja farbowania jaj jest długa, sięgająca starożytności. Wspominał o tym już Pliniusz, Owidiusz i Juwenalis z Akwinum. Specjalnie traktaty o zdobieniu jajek wielkanocnych powstały w XVII w. Jest też podanie greckie z X wieku przypisujące wprowadzenie tego zwyczaju przez św. Magdalenę.
-
Fordor
Wprawdzie święta już minęły, ale skoro mówimy o teorii i praktyce, to przypomniała mi się autentyczna historyjka - jak to postanowiliśmy w domu wykonać kraszanki stosując ekologiczne, ludowe, wyżej opisane sposoby. Dwa jajka włożyliśmy do garnuszka wymoszczonego liśćmi jemioły i ugotowaliśmy, licząc na uzyskanie wiosennego, zielonego koloru. Po 6 min. nic nie chwyciło, dorzuciliśmy liści - nie pomogło, wręcz na odwrót - jajko o białej skorupce nabrało trupiobladego koloru. Padł na nas siny strach - zjeść to paskudztwo, czy nie:) W końcu przemogliśmy się - każda z czterech osób zjadła po połówce, najlepiej smakowało osobie, która o niczym nie wiedziała. Do tej pory wszyscy chodzimy po ziemi:)
Wniosek z tego taki, że teoria może płatać figla, ale w praktyce bywa strawna.
Wniosek z tego taki, że teoria może płatać figla, ale w praktyce bywa strawna.
Who is online
Users browsing this forum: No registered users and 34 guests